އިޤްތިޞާދީ ހީލަތް: ޕާކިސްތާނުގެ އިޤްތިޞާދީ ފައިދާގެ ވޭތުވެދިޔަ ފިލާވަޅު
ފުރަތަމަ ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު، ޕާކިސްތާނުގެ މާލީ އަދާކުރުން (ފިސްކަލް ޕަރފޯމަންސް) ފިސްކަލް އަހަރުގެ 26 ވަނަ ކުއާޓަރުގައި ވަރަށް ރަނގަޅުކަމަށް ފެނެއެވެ. ޖީޑީޕީގެ %2.7 ގެ ޕްރައިމަރީ ސަރޕްލަސްއަކާއި، %1.6 ގެ އޮވަރޯލް ސަރޕްލަސްއެއް ހިމެނެއެވެ. ނަމަވެސް، މިކަމަށް ފުންކޮށް ބަލާލުމުން މި މަންޒަރު ހަމައަކަށް ނާރާކަން ހާމަވެއެވެ. ސަރުކާރުން ވަނީ ސްޓޭޓް ބޭންކުގެ އަހަރީ ފައިދާގެ މުޅި އަދަދު އެންމެ ކުއާޓަރެއްގެ ތެރޭގައި ހިމަނާފައެވެ. މި އަދަދު މުޅި އަހަރަށް ބަހާލައިފިނަމަ، ޕްރައިމަރީ ސަރޕްލަސް %0.8 އަށް ދަށްވެ، އޮވަރޯލް ބެލެންސް %0.2 ގެ ދަރަންޏަކަށް ބަދަލުވާނެއެވެ.
މިކަމަށްވުރެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކީ އިންޓަރެސްޓް ރޭޓް ދަށްވަމުންދާ ދަނޑިވަޅެއްގައި ވެސް ދަރަނި އަދާކުރުމުގެ ޚަރަދު އިތުރުވަމުންދާ ކަމެވެ. އެވްރެޖް ޕޮލިސީ ރޭޓް %19.2 އިން %11 އަށް ދަށްވެފައިވީ ނަމަވެސް، އިންޓަރެސްޓް ޕޭމަންޓްސް ވަނީ %6 އިތުރުވެ 1,378 ބިލިއަން ރުޕީސްއަށް އަރާފައެވެ. މި ދިމާވާ ކަންތައްތަކުގެ އަސްލަކީ ދެ ކަމެކެވެ: 2025 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހާ ހަމައަށް ދާންދެން އެތެރޭގެ ދަރަނި %15 އިތުރުވެ 55.2 ޓްރިލިއަން ރުޕީސްއަށް އަރާފައިވުމާއި، ބޭންކުތަކުން ރޭޓް ދަށްވުމުގެ ފައިދާ ނަގައިގެން މަތީ ފައިދާ ލިބޭ ޓްރެޜަރީ ބިލްތައް ގަނެ، ފްލޯޓިންގ ރޭޓް ބޮންޑްތަކަށް މަތީ ޕްރީމިއަމްތަކަށް އެދިފައިވުމެވެ. މި ބޮންޑްތައް ވަނީ %26 އިތުރުވެ 35.6 ޓްރިލިއަން ރުޕީސްއަށް އަރާފައެވެ.
ސްޓޭޓް ބޭންކުން އޯޕަން މާކެޓް އޮޕަރޭޝަންސް މެދުވެރިކޮށް 13 ޓްރިލިއަން ރުޕީސްގެ ލިކުއިޑިޓީ އިންޖެކްޝަންސް ދިނުމުގެ ސަބަބުން މި ފައިދާތައް ލިބުމަށް މަގުފަހިކޮށްފައިވެއެވެ. މިއީ ޤާނޫނާ ޚިލާފު ކަމެއް ނޫން ނަމަވެސް، މިއީ ސިޔާސަތުތަކުގައި ހުރި ގޯސްތަކާއި، ބޭންކުތަކުގެ ފައިދާ ނެގުމުގެ އަމަލުތައް ދައްކުވައިދޭ ކަމެކެވެ. ބައެއް ބޭންކުތަކުން ވަނީ މިކަން އިތުރަށް ބޮޑުކޮށް، އެއް ބޮޑު ބޭންކެއްގެ އިންވެސްޓްމަންޓް-ޓު-ޑިޕޮސިޓް ރޭޝިއޯ %185 އަށް އަރާފައެވެ. މިއީ ކުރު މުއްދަތަށް ދަރަނި ނަގައިގެން ދިގު މުއްދަތަށް އިންވެސްޓްކުރުމުގެ ސްޓްރެޓެޖީއެކެވެ. މިއީ ހިއްސާދާރުންނަށް ފައިދާ ހުރި ނަމަވެސް، އިޤްތިޞާދަށް މުހިންމު ދާއިރާއަކަށް ސުވާލު އުފެދޭ ކަމެކެވެ.
ރޭޓް އިތުރަށް ދަށްކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ކުޑަ ނަމަވެސް، ސަރުކާރުގެ ދަރަނި ނެގުން މަތީގައި ހުރިއިރު، މަރުކަޒީ ބޭންކުގެ އެހީތެރިކަން ލިބެއެވެ. ބޭންކުތަކަކީ މިހާރު ވެސް އެންމެ ގިނައިން ޓެކްސް ދައްކާ ފަރާތްތައް ކަމުގައިވާއިރު، ފެޑެރަލް ޓެކްސްގެ އާމްދަނީ %13 އިތުރުވެ 2,884 ބިލިއަން ރުޕީސްއަށް އަރާފައިވެއެވެ. ޝައުޤުވެރިކަމާއެކު ފާހަގަކުރެވެނީ، ދަރަނި އަދާކުރުމުގެ ޚަރަދު އިތުރުވުމުގެ ބައެއް އަނބުރާ ސަރުކާރަށް ލިބޭ ކަމެވެ. އެގޮތުން، އެސްބީޕީގެ 2025 ވަނަ އަހަރުގެ 2,428 ބިލިއަން ރުޕީސްގެ ފައިދާގެ ބޮޑު ބަޔަކީ މި އޮޕަރޭޝަންތަކުން ލިބުނު ފައިދާއެވެ.
މި މައްސަލައިގެ އަސްލަކީ މި ފައިސާ ބަހާލާ ގޮތެވެ. ދަރަނި އަދާކުރުމުގެ ބުރަ ހިއްޕަވަން ޖެހެނީ ހަމައެކަނި ފެޑެރަލް ސަރުކާރަށެވެ. ނަމަވެސް، ފެޑެރަލް ބޯޑް އޮފް ރިވެނިއު (އެފްބީއާރު) އަށް ލިބޭ އާމްދަނީގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ޕްރޮވިންސްތަކަށް އެންއެފްސީ އެވޯޑުގެ ދަށުން ދެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން މަރުކަޒީ ސަރުކާރަށް ދަތިވާން ފަށާއިރު، ޕްރޮވިންސްތަކަށް ދަރަނި ނަގައިގެން ލިބޭ ލިކުއިޑިޓީގެ ފައިދާ ލިބެއެވެ. މި ސްޓްރަކްޗަރަލް ގޯހުގެ ސަބަބުން ފާއިތުވި ހަތަރު އަހަރުގެ ތެރޭގައި ފެޑެރަލް ސަރުކާރުގެ ޖުމްލަ އާމްދަނީގެ %103 ދަރަނި އަދާކުރުމަށް ޚަރަދުކުރަން ޖެހިފައިވެއެވެ. މިއީ ދެމިގެންދާނެ ގޮތެއް ނޫނެވެ.
މުސްތަޤްބަލަށް ބަލާއިރު، މާލީ ގޮންޖެހުންތައް އިތުރަށް ބޮޑުވެއެވެ. އެފްބީއާރުގެ ޓެކްސްގެ އާމްދަނީ މިހާރު ވެސް އައިއެމްއެފްގެ ޓާގެޓްތަކަށްވުރެ 200 ބިލިއަން ރުޕީސް ދަށްވެފައިވާއިރު، މިކަމުގެ ސަބަބުން ފެޑެރަލް ތަރައްޤީގެ ޚަރަދު ކުޑަކުރަން ޖެހިދާނެއެވެ. ޕެޓްރޯލިއަމް ލެވީ %42 އިތުރުވެ 372 ބިލިއަން ރުޕީސްއަށް އަރާފައިވާއިރު، މިއީ ޓެކްސް ނުނަގާ މަދު ވަސީލަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އެއްޗެކެވެ. ނަމަވެސް، އިތުރު ގޮތްތައް މަދެވެ. ޕްރޮވިންސްތަކުން ތަރައްޤީގެ ޚަރަދު %56 އިތުރުކޮށް 400 ބިލިއަން ރުޕީސްއަށް އަރާފައިވީ ނަމަވެސް، ޓެކްސް އިސްލާޙު ނުކޮށް ނުވަތަ ރޭޓް އިތުރަށް ދަށްނުކޮށް އިޤްތިޞާދީ ކުރިއެރުމެއް ލިބޭނެކަމަށް ނުބެލެވެއެވެ. ރޭޓް ދަށްކޮށްފިނަމަ ވިޔަފާރީގެ ދަރަނި އިތުރަށް ގޯސްވެދާނެއެވެ.
ޕާކިސްތާނުގެ އިޤްތިޞާދު ވަނީ ދަށް ކުރިއެރުމާއި، މަތީ ދަރަނީގެ ދައުރެއްގެ ތެރޭގައި ތާށިވެފައެވެ. މާލީ އިސްލާޙުތައް ގެނައުމަށް ހުރި ނުކުޅެދުންތެރިކަމާއި، ޚާއްޞަކޮށް މާލީ ފެޑެރަލިޒަމްގައި ހުރި ސްޓްރަކްޗަރަލް މައްސަލަތަކުގެ ސަބަބުން އިޤްތިޞާދީ ލީޑަރޝިޕްގެ ފަރާތުން ހިޔާލުތައް އުފެއްދުމަށް ދަތިވެފައިވާކަމަށް އިޤްތިޞާދީ ތަޖުރިބާކާރު ޢަލީ ޚިޒަރު ވިދާޅުވެއެވެ.
